فِی یُوسُفَ وَ إِخْوَتِهِ در داستان و سرگذشت آنان، «آیات» نشانه‏ها و دلیلهایى بر حکمت خداوند وجود دارد، یا عبرتها و امور شگفت آورى براى سؤال کنندگان از این سرگذشتها و یا نشانه‏هایى بر نبوّت حضرت محمّد صلى اللَّه علیه و آله وجود دارد.

لِلسَّائِلِینَ مراد یهودیانى است که از پیامبر درباره گذشتگان سؤال مى‏کردند و او بدون این که از کسى شنیده یا در کتابى خوانده باشد بدرستى آنها را پاسخ مى‏داد.

روایت شده است که یهودیان به بزرگان مشرکان گفتند: از محمّد صلى اللَّه علیه و آله بپرسید: چرا آل یعقوب از شام به مصر منتقل شدند و نیز از داستان یوسف. «آیة» به نصب و رفع هر دو خوانده شده است.

لَیُوسُفُ «لام» ابتدا، براى تأکید و تحقیق مضمون جمله مى‏آید. مقصود برادران یوسف این بود که زیادى محبت پدر نسبت به یوسف و برادرش: «بنیامین» امرى است ثابت که هیچ شبهه‏اى در آن نیست. و این که تعبیر به «اخوه»: برادرش کردند به این دلیل بود که هر دو از یک مادر بودند.

وَ نَحْنُ عُصْبَةٌ جمله حالیه است، و مراد این است که پدر این دو برادر را در دوستى بر ما برترى مى‏دهد با این که این دو تا کوچکند و کارى از آنها نمى‏آید امّا، ما گروهى هستیم متشکل از ده نفر مرد که پشتیبان پدریم و او را حمایت مى‏کنیم.

إِنَّ أَبانا لَفِی قطعا پدرمان از راه درست و حق منحرف شده است.

 «العصبة و العصابة» ده نفر و بیشتر چنین گروهى را عصبه مى‏گویند چون به وسیله آنها کارها حل و فصل مى‏شود.

اقْتُلُوا یُوسُفَ أَوِ اطْرَحُوهُ أَرْضاً یوسف را بکشید یا در یک زمین نامشخصى دور از آبادى او را بیندازید. معناى نکره آوردن «ارض» همین است که هیچ مشخصه‏اى نداشته و از نظرها دور باشد، و نصب آن نیز به دلیل همین ابهام است، مثل ظروف مبهم.                        ترجمه جوامع الجامع، ج‏3، ص: 188

 یَخْلُ لَکُمْ وَجْهُ أَبِیکُمْ تا پدرتان تنها به شما توجه کند: یکپارچه به شما بنگرد و دیگرى را مورد توجّه قرار ندهد، بعضى گفته‏اند: از توجه به یوسف فراغت یافته، رو به شما آورد.

وَ تَکُونُوا مِنْ بَعْدِهِ ... و بعد از کشتن یا دور کردن یوسف از ظلمى که نسبت به او مرتکب مى‏شوید در پیشگاه خدا توبه خواهید کرد، یا این که دنیایتان خوب و کار و بارتان منظّم مى‏شود.

 [سوره یوسف (12): آیات 10 تا 14]

قالَ قائِلٌ مِنْهُمْ لا تَقْتُلُوا یُوسُفَ وَ أَلْقُوهُ فِی غَیابَتِ الْجُبِّ یَلْتَقِطْهُ بَعْضُ السَّیَّارَةِ إِنْ کُنْتُمْ فاعِلِینَ (10) قالُوا یا أَبانا ما لَکَ لا تَأْمَنَّا عَلى‏ یُوسُفَ وَ إِنَّا لَهُ لَناصِحُونَ (11) أَرْسِلْهُ مَعَنا غَداً یَرْتَعْ وَ یَلْعَبْ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ (12) قالَ إِنِّی لَیَحْزُنُنِی أَنْ تَذْهَبُوا بِهِ وَ أَخافُ أَنْ یَأْکُلَهُ الذِّئْبُ وَ أَنْتُمْ عَنْهُ غافِلُونَ (13) قالُوا لَئِنْ أَکَلَهُ الذِّئْبُ وَ نَحْنُ عُصْبَةٌ إِنَّا إِذاً لَخاسِرُونَ (14)

ترجمه:

یکى از آنها گفت: یوسف را نکشید، و اگر مى‏خواهید کارى کنید، او را در نهانگاه چاه بیفکنید، تا برخى قافله‏ها او را برگیرند. (10)

برادران به یعقوب گفتند: پدرجان! چرا درباره یوسف به ما اعتماد نمى‏کنى، و حال آن که ما، خیرخواه او هستیم؟! (11)

او را فردا با ما بفرست تا غذاى کافى بخورد، بازى و تفریح کند، و ما از او نگهدارى مى‏کنیم. (12)

یعقوب علیه السّلام گفت: دورى او مرا اندوهگین مى‏سازد، و مى‏ترسم شما از او غفلت کنید، و گرگ او را بخورد. (13)

گفتند اگر او را گرگ بخورد- با این که ما گروه نیرومندى هستیم- در این صورت                        ترجمه جوامع الجامع، ج‏3، ص: 189

 ما حتما زیانکار خواهیم بود (ضررش به خود ما متوجه است). (14)

تفسیر:

گوینده این حرف «یهودا» بود که درباره یوسف از همه برادرانش راى بهترى داد و همو بود که (در مصر بعد از گیر افتادن بنیامین برادر اصلى یوسف) گفت: من از این جا نمى‏آیم مگر پدرم اجازه دهد. «1» او به برادرانش گفت: قتل کار بزرگى است، انجام ندهید، او را در نهانگاه چاهى بیندازید. غیابة الجب: گودى چاه، جایى از آن، که از دید بیننده پنهان باشد، و تاریکتر از ته آن باشد. بعضى این کلمه را در هر دو مورد به صورت جمع: «غیابات» خوانده‏اند. «الجبّ» چاهى که سنگ چین نشده باشد. تا بعضى راهگذرها او را برگیرند.

إِنْ کُنْتُمْ فاعِلِینَ اگر مى‏خواهید کارى انجام دهید که به مقصودتان برسید، نظر من این است.

ما لَکَ لا تَأْمَنَّا با دو، نون، و «لا تأمنّا» با ادغام به اشمام «2» و غیر اشمام نیز خوانده شده، و معنایش این است: چرا از ما بر یوسف مى‏ترسى، و حال آن که ما، خیر او را مى‏خواهیم و او را دوست داریم، و درباره او، کارى را که دلالت کند بر خلاف خیر خواهى مان نسبت به او انجام نداده‏ایم.